در دستکند‌های سفید شهر؛ کشف فضایی مرتبط با آیین‌های ایران باستان

در فصل دوم کاوش باستان شناسی مجموعه معماری دستکند‌های زیرزمینی سفید شهر (نصرآباد) بنایی نمایان شد که با توجه به وجود فضای چلیپایی با نورگیر، چاه آب (دو عنصر مقدس) و یافته‌های باستان شناسی، شاید مرتبط به آیین‌های ایران باستان باشد

به گزارش پايگاه خبري تحليلي عصر کاشان ،به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مجید منتظرظهوری سرپرست هیئت باستان شناسی با اعلام این خبر گفت: فصل دوم کاوش باستان شناسی در مجموعه معماری دستکند‌های زیرزمینی سفید شهر (نصرآباد) شهرستان آران و بیدگل اصفهان، موسوم به شهر زیرزمینی در دو کارگاه مجزا مورد پیگیری قرار گرفت.

وی با بیان اینکه کارگاه نخست در زیر عمارتی خشتی با نام بقال یا چهارطاقی انتخاب و دو فصل کاوش منجر به شناسایی فضا‌ها و کانال‌های ارتباطی غیر همسطحی درآن شد، افزود: ادامه کاوش‌ها در این کارگاه در بخش شمالی و جنوبی در دو جبهه تداوم یافت که به شناسایی بخش‌های دیگری از این دستکند منجر شد که روند مخرب توسعه شهری باعث تخریب راه‌های ارتباطی در این بخش‌ها شده است.

این باستان شناس گفت: برای حصول نتیجه مطلوب به منظور شناسایی مسیر‌های ارتباطی از مطالعات میان رشته‌ای ژئوفیزیک به روش (GPR) کمک گرفته شد و گمانه زنی در نقاط شناسایی شده مشخص کرد این مجموعه دستکند در بخش شمالی تداوم داشته و خیابان ۲۲ بهمن این مسیر را تخریب کرده است.

وی افزود: مطالعات ژئو فیزیک مسیر‌های دیگری را در بخش‌های دیگر شهر نیز شناسایی کرده است که ادامه کاوش در آن‌ها به فصل‌های بعد موکول شد.

منتظرظهوری از یافته‌های این بخش از دستکند‌ها به سفال‌های دوران قرن ۶ و ۷ هجری قمری اشاره کرد که از نمونه‌های آن می‌توان از سفال‌های فیروزه قلم مشکی و سفال‌های لعاب تکرنگ فیروزه‌ای با لبه چکشی نام برد.

وی با اشاره به قطعاتی از سفال‌های نقاشی زیر لعاب که بر روی برخی از آن‌ها بخش‌های از کتیبه‌های اسلامی دیده می‌شود گفت: یک قطعه کاشی زرین فام از بخش شمالی این مجموعه بدست آمد که احتمال می‌رود از نمونه‌های ساخت شهر کاشان در قرن ۶ و ۷ هجری (خوارزمشاهی و ایلخانی) است.

سرپرست هیئت باستان شناسی با بیان این نکته که کارگاه دوم در بخش جنوبی عمارت قدمگاه با توجه به گفته‌های اهالی بومی شهر انتخاب شد، افزود: پس از روند کاوش در این بخش، فضایی با پلانی چلیپایی شکل نمایان شد که بخش عمده این فضا در بخش‌های فوقانی با آوار و نخاله‌های شهری پر شده بود و در بخش‌های پایینی آن نهشته‌های فرهنگی با مواد فرهنگی شناسایی شد.

این باستان شناس گفت: این فضای چلیپایی در بخش مرکزی دارای سقفی مدور و گنبدگون با خیز کم است که در مرکز گنبد یا آسمانه آن نورگیری مدور قرار دارد.

به گفته وی، در مرکز و کف فضای چلیپایی حلقه چاهی قرار دارد که تا عمق ۱۱ متر مورد کاوش قرار گرفت، ولی به علت اتمام زمان کاوش فعالیت باستان شناسی در آن متوقف شد.

وی با اشاره به این نکته که سقف چهار ایوان یا صفه‌های این بنا به صورت طاق جناقی است، افزود: صفه شمالی در روند توسعه بنای قدمگاه به جهت نوسازی با عملیات پی سازی آسیب دیده و سقف آن نیز تخریب شده است.

منتظرظهوری گفت: مسیر دسترسی به این فضای چلیپایی از سمت جنوب غرب بوده که این مسیر در یک برهه تاریخی به علتی نامشخص (احتمالاً مذهبی- سیاسی) با سنگچین مسدود و در تغیییرات بعدی حتی مسیر پلکانی آن تخریب و به فضا‌های سردابی متاخر پیوند داده شده است.

این باستان شناس افزود: کاوش‌ها نشان می‌دهد به احتمال زیاد دور تا دور این فضای چلپیایی سکو‌هایی برای نشستن وجود داشته است که در سیر زمانی و تخریب‌های تاریخی از بین رفته اند.

وی با اشاره به بوجود طاقچه‌هایی که در زوایای فضای مرکزی چلیپا کنده شده و بخشی از آن از میان رفته است، گفت: در بخش جنوبی فضای چلیپای فضا‌های الحاقی دستکندی نیز ایجاد شده که پلانی مربع شکل دارد و طاقچه‌هایی در آن کنده شده است.

سرپرست هیئت باستان شناسی افزود: همچنین شواهد زیادی از سازه‌های حرارتی و آثار سوختگی بر روی بدنه شمالی این فضای الحاقی دیده می‌شود.

وی گفت: این فضا‌ها نیز در دوره‌های متأخر مورد استفاده قرار گرفته و دیوار‌های خشتی در آن ایجاد شده است.

سرپرست هیئت باستان شناسی از یافته‌های این کارگاه را سفال‌های مربوط به قرون میانی اسلامی تا دوره صفوی و قاجار عنوان کرد و افزود: نقوش روی برخی از سفالینه‌های شناسایی شده، نشان از آیینی بودن فضای چلیپایی دارد که نقوشی همچون صلیب، خورشید و سرو از این قسم هستند.

منتظرظهوری گفت: با توجه به این شواهد معماری دستکند زیرزمینی (فضای چلیپایی با هورنو یا نورگیر و چاه آب «دو عنصر مقدس») و یافته‌های باستان شناسی احتمال داده می‌شود این بنا مرتبط به آیین‌های ایران باستان است که در مطالعات آینده باید مورد ارزیابی قرار گیرد.